Krynica-Zdrój

Krynica-Zdrój

Urzekające swoim klimatem i wspaniałym krajobrazem miasto, położone w Beskidzie Sądeckim, w dolinie potoku Kryniczanka. Otoczone wzgórzami Góry Parkowej, Krzyżowej oraz Jasiennika.

Trochę historii

Założona w 1547 roku przez Danka z Miastka wieś, zwana Krzenycze. Na początku wieś należała do biskupów krakowskich i wchodziła w skład Kresu Muszyńskiego. W 1783 roku Krynica została przejęta przez skarb austriacki, który w celu zweryfikowania i analizy źródeł krynickich, posłał tam profesora Uniwersytetu Lwowskiego Baltazara Hacqueta.

Rok 1793 to okres, w którym na zakupionej przez austriackiego komisarza rządowego Franciszka Stix von Saunbergena ziemi ze źródłem wody mineralnej, pojawiła się idea założenia zdrojowiska. Pojawiły się pierwsze domy zdrojowe, jednak nagły rozwój można było zauważyć dopiero po 1856 roku. Kilka lat później, czynnie działało już 11 obiektów uzdrowiskowych oraz 64 domy prywatne, które chętnie przyjmowały przyjeżdżających do Krynicy kuracjuszy. U schyłku stulecia uzdrowisko odwiedziło ok. 6000 kuracjuszy rocznie.

W 1885 roku do Krynicy zawędrował znany i ceniony hydroterapeuta Henryk Ebers, zostając m.in. dyrektorem CK w Zakładzie Hydropatycznym oraz inicjatorem budowy jednej z altan pijalni wód. W 1909 roku, z inicjatywy dr Ebersa w Krynicy pojawił się geolog Rudolf Zuber, który odkrył jedną z najsilniejszych wód w Europie - szczaw alkaicznych, znajdujący się na głębokości 810 m.

Pierwsze lata XX w. to kolejny okres, w którym zauważono gwałtowny rozwój Krynicy. Pojawiły się nowe wille i pensjonaty, a w 1911 roku powstała linia kolejowa. W tym samym roku Krynica również otrzymała prawa miejskie. W 1937 roku miasto odwiedziła przyszła królowa Holandii, księżniczka Juliana wraz z mężem księciem Bernardem. Od stycznia 1944 roku do lutego 1945 roku Krynica była siedzibą ordynariusza apostolskiego Łemkowszczyzny Ołeksandera Małynowśkiego. Do 18 stycznia 1945 roku miasto było pod okupacją. Niemcy wycofując się z Krynicy zagarnęli większość cennych rzeczy, a wojska Armii Czerwonej, które wkroczyły do miasta, całkowicie zniszczyły pozostałości po wojskach niemieckich.

Miasto pod tych zdarzeniach, podźwignęło się dopiero pod koniec lat 50. XX w.

W 1997 roku została uruchomiona kolejka gondolowa na Jaworzynę. Inwestycja ta sprawiła, że Krynica-Zdrój stała się dużym ośrodkiem narciarskim.

O zabytkach

Pijalnia „Słotwinka” pochodzi z 1806 roku i jest najstarszym obiektem w Krynicy-Zdrój. Początkowo miała swoje miejsce na krynickim deptaku, gdzie obecnie znajduje się Pijalnia Główna. W drugiej połowie XIX w. została przeniesiona do Parku Słotwińskiego. Obok mieści się „Koncertowa” zbudowana w 1870 roku. Słotwiński Pawilon Koncertowy – bo taką pierwotnie nosił nazwę, służył jako sala koncertowa, a w samym parku kuracjusze bardzo chętnie spędzali wolny czas. Od 1989 roku obiekt pełni funkcję restauracji „Koncertowa”.

Kolejnym zabytkiem są Łazienki Borowinowe wybudowane w 1881 roku.

W centrum Krynicy na deptaku znajduje się pochodzący z 1889 roku Stary Dom Zdrojowy z zachowaną oryginalną salą balową. Wewnątrz budynku mieści się pijalnia wody „Mieczysław”, wyremontowana w 2007 roku i ponownie otwarta.

Przy Bulwarach Dietla, w sąsiedztwie potoku Kryniczanka, znajdują się zabytkowe, o zachowanych, drewnianych zabudowaniach wille. Zaliczamy do nich: „Biała Róża” z 1856 r., „Biały Orzeł” z 1857 r., „Kosynier”, „Wisła” i „Węgierska Korona” z 1880 r., „Witoldówka”, „Małopolanka” z 1898 r. i „Romanówka”, od 1994 r., w której mieści się Muzeum Nikifora.

Obok Pijalni Głównej znajduje się muszla koncertowa z okresu międzywojennego, w której wmurowana została tablica pamiątkowa upamiętniająca związanego z miastem Jana Kiepury. Artysta zbudował w Krynicy hotel „Patria”, w którym do dziś zachował się oryginalny wystrój w tym marmury i alabastry, drzwi obrotowe, winda z lat 30. XX w. i taras wypoczynkowy na dachu.

Niedaleko muszli koncertowej mieści się modernistyczny Nowy Dom Zdrojowy z 1939 roku. W budynku zachował się charakterystyczny, luksusowy wystrój, nawiązujący do architektury funkcjonalistycznej lat 30. XX w. Tuż obok stoi pomnik Adama Mickiewicza z 1906 r.

Przy ul. Piłsudskiego znajduje się pomnik ku czci Wojska Polskiego z inskrypcją "Obrońcom Zwycięzcom". Obiekt uznawany jest za oryginalny i nieszablonowy przykład nowoczesnej rzeźby. Pomnik pochodzi z 1985 r.

Kolejnym zabytkiem należącym do miasta jest kościół NMP Wniebowziętej, zbudowany w latach 1887–1902, a także Nowe Łazienki Mineralne (1923–1926).

Będąc w Krynicy, warto również poznać Szlak Cerkwi Łemkowskich poświęcony budownictwu sakralnemu tych okolic.

Uzdrowisko

Pierwsze nowinki o leczniczych właściwościach krynickich źródeł sięgają pierwszej połowy XVIII w., jednak to wspomniane już wcześniej badania profesora Uniwersytetu Lwowskiego Baltazara Hacqueta, spowodowało gwałtowny rozwój Krynicy jako uzdrowiska. Można więc przyjąć za początek lecznictwa uzdrowiskowego to przełom XVIII i XIX w.

W 1805 roku zbudowano większy dom mieszkalny oraz dziewięć kabin kąpielowych. Pierwsza drewniana pijalnia wody mineralnej („Słotwinka”) powstała w 1806 roku i istnieje do dziś. W 1807 roku został powołany pierwszy lekarz uzdrowiskowy, był nim dr Jan Nennel.

W kolejnych latach zbudowano proste łazienki i kilka kolejnych domów dla kuracjuszy. Powstał również projekt wytwórni naczyń, aby umożliwić wysyłkę wód poza uzdrowisko. W 1810 r. zanotowano 530 kuracjuszy odwiedzających krynicę i liczba ta przez kolejne lata nie uległa zwiększeniu.

W 1852 roku władze austriackie podjęły decyzję o likwidacji uzdrowiska, jednak zarząd dóbr muszyńskich opóźniał wykonanie polecenia. Równocześnie lekarze krakowscy, pod przewodnictwem dr Józefa Dietla, zaczęli rozpowszechniać uzdrowiskowe wody wśród lekarzy i społeczeństwa, a także wysyłali kuracjuszy do Krynicy. Dietl wraz z dr Michałem Zieleniewskim przystąpili do budowy urządzeń sanitarnych, leczniczych i mieszkalnych.

Rok 1901 to okres gwałtownego rozwoju Krynicy, jako uzdrowiska. Miasto rocznie odwiedzało już ponad 6 tys. kuracjuszy i liczba ta stale rosła. Pojawiła się konieczność zdobycia większej ilości wód do kąpieli. Geolog Rudolf Zuber od 1911 roku rozpoczął poszukiwania nowych źródeł, które zakończyły się sukcesem w 1914 roku.

Poszukiwania kolejnych źródeł wód mineralnych kontynuowano po zakończeniu I wojny światowej. Na głębokości 925 m odnaleziono ogromne złoża suchego dwutlenku węgla (Zuber II), który był używany do suchych kąpieli gazowych. Pojawiły się nowe źródła „Jan” i „Słotwinka”, a także wyremontowano krytą pijalnie, gdzie pojawiły się urządzenia do podgrzewania wód.

II wojna światowa to okres, w którym Krynica odniosła liczne straty. Z uzdrowiska zabrano liczne urządzenia techniczne i cenne wanny miedziane do kąpieli. Budynki wymagały generalnych remontów. Pomimo tak dużych strat, w 1945 roku w Krynicy pojawiło się kilkaset kuracjuszy, a w 1947 roku, było ich już około 14 tys.

W najlepszym swoim okresie, uzdrowisko było cenionym i obleganym miejscem, do którego przyjeżdżało wielu sławnych Polaków. Przebywali tutaj m.in.: Józef Piłsudski, Jan Matejko, Artur Grottger, Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Julian Tuwim, Konstanty Ildefons Gałczyński i Jan Kiepura.

Krynica-Zdrój jest obecnie centrum lecznictwa uzdrowiskowego i sanatoryjnego. Znajdują się tutaj liczne odwierty, pijalnie i rozlewnie wód mineralnych i leczniczych, do których zalicza się:

zdrój Główny
zdrój Jan
zdrój Józef
zdrój Mieczysław
zdrój Słotwinka
zdrój Zuber
Park Słotwiński w Krynicy

Dla aktywnych polecamy liczne szlaki turystyczne:

szlak czerwony: Hala Łabowska – Runek (1082 m n.p.m.) – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Hańczowa (Główny Szlak Beskidzki)

szlak zielony: Muszyna – Złockie – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Lackowa – Wysowa-Zdrój

szlak niebieski: Żegiestów-Zdrój – Pusta Wielka (1061 m n.p.m.) – Runek (1082 m n.p.m.) – Przełęcz Krzyżowa – Krynica – Góra Parkowa (741 m n.p.m.) – Powroźnik – Leluchów